Twee simpele vragen waar we hier antwoord op gaan geven. Zowel op de korte als lange termijn zal blootstelling aan deze schadelijke rook diverse ziektes veroorzaken. Het is daarom van belang lasrookafzuiging aan te schaffen.
Gezondheidseffecten van lasrook
Zowel op de korte als lange termijn zal blootstelling aan lasrook een verscheidenheid aan ziekten veroorzaken. Op de korte termijn kun je denken aan een droge keel, hoesten, drukkend gevoel op de borst. Ook kun je “metaaldampkoorts” krijgen: een ziekte met symptomen die vergelijkbaar zijn met griep. Blootstelling op de lange duur kan leiden tot verminderde longcapaciteit, nierfalen, maagzweren, verschillende soorten kanker waaronder neus-, keel-, lever-, blaas- en nierkanker. Veel mensen hebben geen idee hoeveel schade het aan het lichaam kan toebrengen. Daarom is het belangrijk om de hoeveelheid lasrook te reduceren en blootstelling te vermijden door het nemen van passende maatregelen.
Waaruit bestaat lasrook?
Bij lassen wordt grof gezegd gebruikt gemaakt van een metaal, een bepaald lasproces en een bepaald type lasdraad. De samenstelling van de lasdraad, het lasproces en het te bewerken metaal bepalen in het algemeen de blootstelling aan de lassers en andere arbeiders in de werkplaats.
Lasrook is een complex mengsel van fijne gecondenseerde metaaldeeltjes en andere vaste deeltjes. Hoewel het geen gas is worden sommige gassen zoals ozon, NOx en koolmonoxide ook gegenereerd tijdens het lasproces. Iedereen herkent het beeld van de lasser die niet recht staat maar gebogen, om exact en precies zijn werk te kunnen voldoen. Ook al heeft hij dan een helm op: de vervuiling komt langs de ademzone of blijft in de werkruimte hangen. Om die dampen weg te krijgen heb je behoorlijk wat luchtsnelheid nodig om deze effectief af te voeren. De deeltjes zijn klein, vaak tussen de 0,1 – 0,2 micron groot maar zichtbaar vanwege het grote aantal deeltjes.
Hierboven legde we al uit wat gebruikt wordt bij lassen en hoe dat de hoeveelheid lasrook bepaalt. Het grootste deel van de lasrook is afkomstig van het gebruikte lasdraad dat smelt. Het condenseert tot kleine deeltje, als rook opstijdende. De deeltjes bevatten o.a. ozon, chroom, stikstofoxiden, koolstofoxiden, legeringen, fluxverbindingen, argon, helium, mangaan en ijzeroxide.
Blootstelling aan lasrook voorkomen
Er zijn verschillende stappen die je kunt nemen om de blootstelling aan schadelijke lasdamp te beperken of zelfs te voorkomen. Een belangrijke is lasrookafzuiging.
Hanteer sowieso de wetten en regels die gelden (zie volgende paragraaf), schrijf als werkgever veiligheidsprotocollen en zorg ervoor dat de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PPM) worden gebruikt telkens wanneer er lasdamp vrij komen. Controleer of de lokale afzuigsystemen goed werken. Zorg ervoor dat het te lassen oppervlak wordt gereinigd om ervoor te zorgen dat de werknemer niet wordt blootgesteld aan resten van oplosmiddelen of verfdampen. Coatings zijn namelijk zeer gevaarlijk als deze smelten en als rook zich gaan mengen met de lasdampen. Probeer niet te lassen in de buurt van ontvettingsbaden of op oppervlakken die nog nat zijn met ontvettingsoplosmiddel en las niet in afgesloten ruimtes of waar medewerkers zonder bescherming rondlopen.
Wat zegt de wetgeving over bescherming tegen lasrook?
Ieder bedrijf dat laswerkzaamheden heeft zal een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) moet opstellen. Hierin moet o.a. een beoordeling staan van de lasrookwerkzaamheden en de gevaren ervan. Voor lasrook geldt een wettelijke grenswaarde van 1 mg/m3 voor een 8-urige werkdag. Dat lijkt heel weinig maar als je die hoeveelheid zou opsommen zou je na een jaar (nog steeds) behoorlijk wat lasdamp inhaleren. Prioriteit voor iedere werkgever is dan ook om het vrijkomen van lasdamp zoveel als mogelijk te beperken.
Hoewel dat de wetgeving voorschrijft gaan er toch steeds meer geluiden op dat de werkgever te allen tijde verantwoordelijk moet worden gehouden voor het welzijn van een werknemer die moet lassen. Het is dus heel belangrijk om voorzorgsmaatregelen te nemen:
- zorg voor goed opgeleide lassers
- zorg voor de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen
- bronafzuiging en ruimtelijke afzuiging
- zorg voor een veiligheidstraining
Lasrook en andere risico’s die bij lassen plaats kunnen vinden
De gezondheid en veiligheid van een lasser staan continu in het geding. Niet alléén qua lasrook! Er zijn veel meer gevaren waarvan we er een aantal zullen noemen hieronder:
- het lassen produceert dampen die luchtwegaandoeningen kunnen veroorzaken en kankerverwekkende stoffen kunnen bevatten
- de te bewerken oppervlakten kunnen gloeiend heet worden (brandwonden) en er komt ultraviolette straling vrij
- veel lassers moeten werken in kleine ruimtes en / of op lastige posities
- de bewegingsvrijheid neemt af en is vermoeiend doordat een lasser vaak zware beschermde kleding draagt, en onhandige PPM
- soms gaan lassers buiten in de openlucht de werkzaamheden verrichten. Als het regent is dit gevaarlijk omdat het risico op elektrische schokken aanzienlijk toeneemt.
Al deze risico’s kunnen aanzienlijk worden verminderd door geautomatiseerde processen (o.a. lasrobots) en daarbij aangevuld met de juiste bron- en ruimtelijke afzuiging.
Preventieve maatregelen gedurende het lassen om de negatieve effecten van lasrook te beperken
- Vermindering van rookontwikkeling door het lasproces; sommige lasprocessen genereren meer dampen dan andere (hier komen we later op terug in een andere paragraaf);
- Vermindering van rookontwikkeling door vulstof: de alternatieven komen niet bepaalt snel op gang doordat mangaan tot op heden nog steeds gebruikt wordt (en zeer giftig is). Doch voor het lasproces is mangaan essentieel daar het een krachtige en sterke las geeft. Het zorgt er echter voor dat er nog niet zulke goede alternatieven zijn;
- Een minder grote las maken: een minder grote las zorgt voor minder gebruiksmateriaal en dus minder rook;
- Positionering: plaats het hoofd nooit boven de las, zodat de giftige dampen niet rechtstreeks ingeademd worden ademt;
- Vermindering van rookontwikkeling door beschermgas: het gas wordt gebruikt om de kracht gedurende het lassen te geven. Vooral met 100% CO2 gas ontstaat veel rook;
- Verwijderen van coatings in lasgebied: het lasgebied wordt altijd schoongemaakt en dit is niet alleen belangrijk om een goede las te garanderen maar ook omdat gecoat materiaal andere gevaren in de lasrook met zich meebrengt;
- Persoonlijk: dit kunnen maskers zijn met of zonder aanvoer van schone lucht
- Bron- en ruimtelijke afzuiging: het opvangen van lasrook bij de bron is de beste methode om dampen te bestrijden. Daarbij aangevuld met ruimtelijke afzuiging. Niet alle rook zal direct via de bronafzuiging opgezogen worden;
Wat is lassen?
Lassen en buigen van metaal bestaat al eeuwen. Oude Egyptenaren zouden ijzer, koper en andere metalen buigen door middel van ovens om zwaarden, speren en andere voorwerpen te maken. Het laswerk dat we tegenwoordig kennen, is echter veel anders dan die ovens maar er komt wel een kleine gelijkenis het voor (het smelten/verwarmen van de toevoeging).
De hoeveelheid lasrook en het lasproces
Zoals we hierboven al zeiden is het lasproces van invloed op de hoeveelheid lasrook. We bespreken de 3 veelvoorkomende lasprocessen. MAG, MIG en TIG lassen.
MAG-lassen
MAG-lassen is een van de processen met de hoogste uitstoot van lasrook. Desondanks is het de meest populaire vorm van staalverwerking. Het hangt van het type MAG-lassen af welke gevaarlijke stoffen ontstaan.
Ongelegeerde en gelegeerde staalsoorten worden bij voorkeur gelast met actieve gassen, b.v. kooldioxide. Meer dan de helft van alle laswerkzaamheden behoort tot MAG-lassen met kooldioxide. Erg populair dus! MAG-lassen beïnvloedt de blootstelling van lassers aan gevaarlijke stoffen op twee manieren:
De gassen die tijdens het lasproces worden gebruikt, veranderen van chemische samenstelling. Het inerte gas kooldioxide wordt b.v. koolmonoxide. Verder heeft het ook effect op het ontstaan van andere gevaarlijke stoffen. De lasrook bestaat voornamelijk uit ijzeroxiden. MAG-lassen heeft een hoog tot zeer hoog risicopotentieel voor de gezondheid van de lassers.
Gasvormige gassen hebben extra risico’s
Naast het risico van blootstelling aan lasrook spelen ook gasvormige stoffen een rol. Hoge concentratie koolmonoxide, b.v. kan het zuurstoftransport in het lichaam blokkeren. De gevolgen zijn niet alleen zuurstofgebrek in het lichaam wat duizeligheid of hoofdpijn veroorzaak. Ook kan blootstelling zelfs een hartstilstand veroorzaken. Bij de risicobeoordeling moet dus rekening worden gehouden met deeltjesvormige en gasvormige stoffen. Het al eerder genoemde mangaanoxide dat in de lasdraad voorkomt om een sterke las te vormen is hierbij een groot gezondheidsrisico.
Ondanks de populariteit van MAG-lassen is het vooral belangrijk dat lassers zich effectief beschermen tegen de effecten van deze gevaarlijke stoffen. Een adequate afzuiginstallatie en filtersystemen zijn ideaal om te voorkomen dat de stoffen in de luchtwegen of omgevingslucht terechtkomen.
MIG-lassen
MIG-lassen veroorzaakt minder lasrook maar is toch gevaarlijk voor de gezondheid van de lasser: in tegenstelling tot het andere metaalactieve lasproces, d.w.z. MAG-lassen, metal inert gas lassen (MIG) heeft minder uitstoot maar veroorzaakt andere gevaarlijke stoffen met een hoog risico. Vooral de blootstelling aan gassen vereist effectieve arbeidsveiligheid.
MIG-lassen wordt beschouwd als een zeer productieve en snelle lasmethode en wordt voornamelijk gebruikt wanneer niet-ijzeren metalen (vaak aluminium of RVS) worden verwerkt, b.v. voor de fabricage van fabrieken, apparaten of vliegtuigen. In vergelijking met MAG-lassen gebruikt MIG-lassen geen actieve gassen, maar onveranderlijke, inerte gassen. Voornamelijk argon maar in sommige gevallen ook het dure helium helpt de lasnaad te beschermen tegen oxidatie door externe zuurstofinvloed vanuit de lucht.
Lasrook mij MIG-lassen is ongezond
Dit is echter precies de reden voor het gezondheidsrisico van de lasser. MIG-lassen is een vorm waarbij een hoge productiviteit behouden wordt. Dit zorgt voor hoge temperaturen en veel verbanding van de lasdraad. MIG-lassen veroorzaakt relatief lage hoeveelheden lasrook in vergelijking met MAG-lassen, maar de risico’s zijn er wel degelijk!
Bij het lassen van aluminium materialen komt lasrook vrij, waaronder aluminiumoxide. Deze gevaarlijke stof wordt geclassificeerd als een risico voor de longen en kan stofafzettingen in de luchtwegen veroorzaken, vooral in de longen zelf. Het is niet zo zeer de blootstellingsduur van lasrook maar de intensiteit die de ziekte veroorzaakt. Ook kan irritatie van de luchtwegen optreden.
Bij het MIG-lassen van aluminiumlegeringen moet ook rekening worden gehouden met het risico van ozon. De vorming van het gas wordt voornamelijk veroorzaakt door de combinatie van een lage hoeveelheid lasrook. De UV-straling wordt belemmerd in hun verspreiding doordat er minder lasrook vrijkomt. Lasrook bevat namelijk deeltjes die normaal voor een sneller verval van ozon zorgen.
Bovendien wordt ozon ook weerspiegeld door de blanke oppervlakken van aluminium en RVS. Beide de meest gebruikte materialen van MIG-assen. Zo ontstaat ozon in de omgeving van de werkvloer. Meer stof zou een groter verval van dit onstabiele gas in zuurstof bevorderen. Het inademen van ozon leidt tot irritaties van de slijmvliezen en acute irriterende longen. Bij MIG-lassen wordt meer ozon aangemaakt dan bij alle andere lasprocessen.
In het algemeen geldt voor MIG-lassen: ondanks de lagere hoeveelheden lasrook, vertonen alle voorkomende gevaarlijke stoffen toch een hoge risicofactor. Het is noodzakelijk om relevante afzuiging aan de bron- en of ruimtelijk te installeren en te zorgen voor de juiste PPM.
WIG-lassen
WIG-lassen wordt beschouwd als een “schoon” lasproces waarbij slechts weinig lasrook vrijkomt en wordt daarom vaak onderschat. Het proces brengt gezondheidsrisico’s met zich mee die niet onderschat mogen worden. Lassers worden met name blootgesteld aan stikstofoxiden, radioactiviteit en ozon. Om deze reden zijn passende gezondheids- en veiligheidsmaatregelen voor preventie noodzakelijk.
WIG-lassen is een populaire techniek voor laswerk van hoge kwaliteit (o.a. in de Off-/Onshore) denk aan pijpleidingen, meubels of kunstvoorwerpen. In vergelijking met MIG / MAG-lassen is het in de praktijk beduidend langzamer maar het zorgt wel voor een schone en gelijkmatige lasnaad. Een bijzonder kenmerk van WIG-lassen is het gebruik van een wolfraamelektrode die tijdens het proces niet smelt. Hierdoor ontstaat slechts een minimum aan lasspatten en worden relatief lage hoeveelheden lasrook gegenereerd.
Desalniettemin moeten lassers zich niet laten misleiden door de kleine hoeveelheid lasrook: ozon en nitreuze gassen (stikstofoxiden) worden gegenereerd tijdens WIG-lassen. Ozon is geclassificeerd als kankerverwekkend en wordt gevormd door UV-straling. De ozonwaarden zijn bijzonder hoog voor aluminium-siliciumlegeringen en zuiver aluminium.
Pas op voor reflecties bij WIG-lassen
Ozon dat tijdens het lassen wordt gegenereerd, valt sneller uiteen in lasrookdeeltjes die tijdens MIG- en MAG-lassen ontstaan. Bovendien wordt ozonstraling sneller geabsorbeerd door donkere oppervlakken van de werkstukken van zwart materiaal. Iets wat vaak bij MIG en MAG wordt gehanteerd. De situatie is anders voor WIG-lassen: de werkstukken die in dit proces worden verwerkt, zijn normaal gesproken gemaakt van aluminium of roestvrij staal. Deze metalen hebben een glanzend oppervlakte en reflecteren UV-straling, wat betekent dat ozon zich zelfs op enige afstand van de laslocatie kan vormen.
De reflecties worden ook bevorderd door de lage rookontwikkeling tijdens WIG-lassen. Hoe minder rook er ontstaat, hoe meer uv-straling zich kan verspreiden, wat weer leidt tot meer ozonvorming. Bovendien is ozon een onstabiel gas: rook of stof zal de afbraak ervan tot zuurstof bevorderen, wat niet het geval is als de rookontwikkeling laag is. Daarom is het belangrijk om niet alleen bronafzuiging te gebruiken om de deeltjesvormige lasrook en ozon bij de bron op te vangen. Denk ook aan ruimtelijke afzuiging en pas sowieso ook de juiste PPM toe waaronder een overdrukhelm.
Er is dus gevaar door kankerverwekkende stoffen bij WIG-lassen. Een effectieve werkbescherming door het gebruik van krachtige afzuigsystemen en filterapparatuur is daarom essentieel. Aangevuld met de juiste PPM.
Lasrook is schadelijk en dient vermeden te worden
Lasrook inhaleren is dus zeer schadelijk en dient vermeden te worden door gebruik van lasrookafzuiging. Er zijn gelukkig veel mogelijkheden in alle prijsklassen. Op die manier kan dus voor vrijwel iedereen een toepassing worden gevonden. Denk aan ruimtelijk, aan de bron maar ook de gehanteerde filtertechniek draagt eraan bij. Veelal draagt dus ook het type lassen bij aan de hoeveel lasrook en is het gebruik van PBM een aanrader.