“…..Heel Nederland vegan: Het effect op de luchtkwaliteit. Megastallen zijn grote luchtvervuilers. Omwonenden klagen over stank en vrezen voor hun gezondheid. Wat als Nederland afstand zou doen van veehouderijen? “Plaatselijk zou de luchtkwaliteit sterk verbeteren.” Heel Nederland Vegan. Iedereen in Nederland gaat plantaardig eten. Grond wordt niet meer gebruikt om vee op te houden of veevoer te verbouwen. Hoe zou de inrichting en gezondheid van ons land er dan uitzien? NEMO Kennislink buigt zich komende maanden over dit gedachte-experiment. In deze aflevering: de gevolgen van een vegan Nederland voor de luchtkwaliteit. “Kijk, zie je daar die luchtwasser?” Cor Peeters (66) wijst op een grijze installatie op de kopse kant van een lange, donkergrijze stal. Binnen zitten zesduizend vleesvarkens, voor de buitenwereld aan het oog onttrokken. “Het heeft jaren geduurd voor die luchtwasser geplaatst werd, maar hij werkt nauwelijks. We zitten nog steeds in de stank. Nu ruik je niks, maar als de wind uit het zuiden of zuidwesten komt, is het niet te harden. Een vieze, penetrante geur.” Samen met zijn vrouw woont Peeters al bijna veertig jaar in een tuinderswoning omgeven door weilanden en akkers net buiten Rijkevoort, een klein dorp in Noord-Brabant ten westen van de Maas. Nog geen honderdvijftig meter verderop staat de varkensstal. Daarachter nog twee nieuwere stallen met duizend zeugen en 3500 gespeende biggen, van dezelfde veehouder. “Die hier zelf trouwens niet woont”, snuift Peeters. De was hangen ze al jaren niet meer buiten, vanwege het ‘luchtje’ dat erin blijft hangen. “In de slaapkamer zetten we graag een raam open, maar als je niet oppast, heb je die lucht binnen. We moeten de afzuiger in de badkamer aanzetten om die stank uit huis te krijgen.” In Nederland leven 11,4 miljoen varkens, 100 miljoen kippen, 3,8 miljoen koeien en kalveren en 1,3 miljoen schapen en geiten in dichte nabijheid van mensen. Honderdduizenden omwonenden als Peeters hebben dag in dag uit te maken met stankoverlast. En hinderlijke geur is niet het enige probleem. De intensieve vee-industrie is één van de grotere bronnen van luchtvervuiling in ons land. Een kwart van alle fijnstof die we als mensen zelf produceren, komt uit stallen. Stel nou dat Nederland op vegantour gaat en geen vlees en zuivel meer produceert. Wat zou het effect zijn op de luchtkwaliteit en de volksgezondheid? Cor Peeters in de achtertuin van zijn woning in Rijkevoort.
Mariska van Sprundel. Longfunctietest. Dankzij maatregelen is de uitstoot van fijnstof door verkeer, industrie en landbouw sinds de jaren negentig gehalveerd, maar nog is de lucht in Nederland niet schoon genoeg om gezondheidsschade te voorkomen. Ingeademd fijnstof irriteert de luchtwegen en kan een ontstekingsreactie in gang zetten. Hoe kleiner de deeltjes fijnstof, hoe dieper ze doordringen in de longen en hoe schadelijker ze zijn. Langdurige blootstelling aan vervuilde buitenlucht kan leiden tot luchtwegklachten, zoals piepen, hoesten, kortademingheid en een verminderde longfunctie, maar ook tot longkanker, de chronische longziekte COPD, astma en hart- en vaatziekten. Aan tafel in de eetkamer van zijn woning pakt Peeters de uitslagen van zijn longfunctietests erbij, die hij bij de huisarts liet afnemen. In 2008 zat hij nog op 92 procent van de normaal te verwachten conditie van de longen voor een gezonde persoon van zijn leeftijd. In 2021 was de waarde gedaald naar 72 procent. Een verminderde longfunctie wijst op vernauwing van de luchtwegen. “Ik moet bijna aan zo’n zuurstofpompje”, roept hij gekscherend. Peeters werkte jarenlang buiten in zijn eigen tuinbouwbedrijf achter het huis. “Al die tijd ben ik blootgesteld aan de vuile lucht. Mijn vrouw zegt dat ik vaak hoest.” En dan, zuchtend: “Je kunt moeilijk bewijzen dat die varkensstal de oorzaak is.” Primair en secundair fijnstof.
Bij luchtvervuiling door de veehouderij (en door verkeer en industrie) gaat het om fijnstof: een verzamelnaam van kleine in de lucht zwevende deeltjes. Omwonenden binnen een straal van tweehonderd meter hebben te maken met primair fijnstof, zoals opwaaiend stof en deeltjes uit de huid, veren en poep van dieren of uit het voer. Deze deeltjes slaan binnen een straal van honderd meter neer op de grond en komen niet verder dan de neus en keel bij inademing. Er bestaat ook secundair fijnstof, dat ontstaat als ammoniak in de lucht een chemische verbinding aangaat met andere gassen in de lucht, zoals stikstofoxide uit de uitlaat van auto’s of zwavelige verbindingen, die het land binnenkomen via buitenlandse industrie. Er ontstaan dan heel kleine vaste deeltjes (<10 µm) in de vorm van ammoniumnitraat of ammoniumsulfaat, die zich kilometers ver kunnen verspreiden en dieper doordringen in de luchtwegen. Secundair fijnstof ontstaat overal waar ammoniak vrijkomt, rond veebedrijven dus……” (Bron: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/megastal-in-de-buurt-een-risico-voor-je-gezondheid/)